ΔΕΥΤΕΡΑ ΜΕΣΟΥΝΤΟΣ ΣΚΙΡΟΦΟΡΙΩΝΟΣ - ΣΚΙΡΑ, ΣΚΙΡΟΦΟΡΙΑ, ΑΘΗΝΑΣ ΣΚΙΡΑΔΟΣ, ΔΗΜΗΤΡΟΣ , ΚΟΡΗΣ

ΔΕΚΑΣ Β’
012. δωδεκατη ημερα.
ΣΚΙΡΟΦΟΡΙΩΝΟΣ ΙΒ΄ (12΄η)
ΑΠΟ ΤΗ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΔΥΣΗ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ
ΑΤΤΙΚΟΣ ΜΗΝ 12ος
δεκαημερο Β’, το μεσο, δεκας δευτερα.

ΙΒ’. Ἡ δωδεκάτη, δευτέρα μεσοῦντος ἤ δυοκαιδεκάτη.

ΕΠΙΣΗΜΗ ΑΤΤΙΚΗ ΕΟΡΤΗ: ΣΚΙΡΑ (ΣΚΙΡΟΦΟΡΙΑ)
― ΙΕΡΗ ΔΗΜΗΤΡΟΣ
― ΙΕΡΗ ΚΟΡΗΣ
― ΠΟΜΠΗ
―  ΤΙΜΕΣ:  ΑΘΗΝΑ ΣΚΙΡΑΔΑ,ΠΟΣΕΙΔΩΝ ΕΡΕΧΘΕΥΣ, ΗΛΙΟΣ
― ΜΝΗΜΗΪΑ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΤΗΣ ΜΑΝΤΙΝΕΙΑΣ
― ΘΥΣΙΕΣ ΣΤΟΥΣ ΤΡΙΤΟΠΑΤΟΡΕΣ (ΜΑΡΑΘΩΝ)
― ΔΕΙΠΝΟ ΓΥΝΑΙΚΩΝ

Ἡ σημερινὴ ἡμέρα εἶναι ἑορτὴ, πραγματοποιοῦνται τὰ Σκίρα ἤ τὰ Σκιρροφόρια .
Τὸ σχόλιο στὶς Ἐκκλησιάζουσαι τοῦ Ἀριστοφάνους καθιερώνει τὴν ἡμέρα :
― Σκίρα ἑορτὴ ἐστι τῆς Σκιράδος Ἀθηνᾶς, Σκιροφοριῶνος ιβ΄.
ΣΧΟΛΙΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΖΟΥΣΑΙ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΟΥΣ 18
Ὁ Πλούταρχος μᾶς δεικνύει ὅτι ἡ ἑορτὴ ἔγινε «ἱερωτέρα» λόγω τῆς Μάχης τῆς Μαντινείας:
― τὴν δὲ δωδεκάτην Σκιρροφοριῶνος ἱερωτέραν ἐποίησεν ὁ Μαντινειακὸς ἀγών, ἐν ὧ τῶν ἄλλων συμμάχων ἐκβιασθέντων καὶ τραπέντων μόνοι τὸ καθ’ἑαυτοὺς νικήσαντες ἔστησαν τρόπαιον ἀπὸ τῶν πολεμίων.
ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ ΗΘΙΚΑ 350Α
Τὸ συγκριτικὸ «ἱερωτέρα» μᾶς δηλώνει ὅτι πρωτίστως ἡ ἑορτὴ ἦταν ἀπλῶς «ἱερή».
ΣΚΙΡΑ ή ΣΚΙΡΡΟΦΟΡΙΑ
Ἐπίσημη Ἀττικὴ ἑορτὴ τῶν Γυναικῶν τῆς Ἀθήνας πρὸς τιμὴν τῆς Δήμητρος καὶ τὴς Κόρης.
Στις 12 Σκιροφοριώνος, εορτάζονται τα Σκιροφόρια ή Σκίρα. Κύρια εκδήλωσή της ήταν μια πομπή που κατευθυνόταν από την Ακρόπολη, σε μια τοποθεσία ονομαζόμενη Σκίρον. Στην πομπή συμμετείχαν, η ιέρεια της Αθηνάς, ο ιερέας του Ποσειδώνος καθώς και ο ιερέας του Ήλιου, καλυπτόμενοι από ένα σκιάδιο, το οποίο κρατούσαν τα μέλη της οικογένειας των Ετεοβουτάδων.
Η τοποθεσία Σκίρον, βρισκόταν εκτός των Αθηνών, κατά μήκος της Ιεράς Οδού.
Έλαβε την ονομασία της από τον τάφο του Σκίρου, του μάντη που πήρε το μέρος των Ελευσινίων και σκοτώθηκε στη μάχη που διεξήγαγαν εναντίον των Αθηναίων.
Η ονομασία «Σκίρον», που έδωσε και το χαρακτηρισμό της Αθηνάς ως Σκιράδος, σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με το Θησέα και την επιστροφή του στην Αθήνα, μετά τη
σφαγή του Μινώταυρου. Οι μύθοι γύρω από το Θησέα σχετίζονται με τα Ωσχοφόρια, τον μυητικό χαρακτήρα των οποίων, έχουμε ήδη διαπιστώσει.
Σκίρος είναι ο γύψος, ο οποίος διαδραμάτιζε σημαντικό ρόλο στις μυητικές διαδικασίες. Ωστόσο τα στάδια της μύησης, όπως είδαμε, αντιστοιχούν με τον κύκλο της βλάστησης (κάθε αναγέννησης προηγείται ένας θάνατος) και κατ’ αυτόν
τον τρόπο η Αθηνά Σκιράς, μια θεότητα κατεξοχήν μυητική, κατέστη και μια θεότητα της βλάστησης.
Γνωρίζουμε ότι πλησίον της τοποθεσίας Σκίρον, υπήρχε ένα ιερό της Δήμητρας και της Κόρης, όπου συλλατρεύονταν η Αθηνά και ο Ποσειδώνας.
Έχουμε ήδη αναφερθεί στην αναλογία των Σκιροφορίων με τα Θεσμοφόρια. Κατά συνέπεια σωστά ο DEUBNER απέδωσε τη ρίψη των χοίρων (τα υπολείμματα των οποίων ανέβαζαν οι «αντλήτριες» κατά τα Θεσμοφόρια) στα μέγαρα των ιερών της
Δήμητρας, στα Σκιροφόρια.
Η πομπή μετά το Σκίρον, πιθανότατα κατευθυνόταν στο ιερό της Δήμητρας και της Κόρης, όπου πραγματοποιούνταν η θυσία των χοίρων και η ρίψη τους στα χάσματα.
Στο Σκίρον πιθανότατα διεξαγόταν αποτροπαϊκή θυσία προς τιμήν του ομώνυμου μάντη που είχε σκοτωθεί στον πόλεμο μεταξύ Αθηναίων και Ελευσινίων. Eίναι φανερό ότι της γονιμικής τελετής, προηγούνταν αποτροπαϊκή θυσία, προκειμένου να
μην εμποδισθεί η αποτελεσματικότητα της πρώτης.
Ωστόσο η λέξη «σκίρος», είχε και τη σημασία της λευκής γης, ενός μείγματος ασβέστη που χρησιμοποιούνταν στους λάκκους κατά τη σπορά, με στόχο την αύξηση της γονιμότητας. To μείγμα αυτό τοποθετούνταν μαζί με τους χοίρους στα μέγαρα
των ιερών της Δήμητρας. Η προπαρασκευή του γινόταν πιθανότατα στο «Σκίρον», όπως υποδεικνύεται και από την ταυτότητα των όρων.
Τα υπολείμματα των χοίρων αναμεμειγμένα με τον ασβέστη, «αναβιβάζονταν» κατά την εορτή των Θεσμοφορίων και χρησιμοποιούνταν την ημέρα της Καλλιγένειας στον ιερό άροτο, που λάμβανε χώρα στο Σκίρον.
Κατά συνέπεια στα Σκιροφόρια η πομπή κατευθυνόταν από το Σκίρον στο ιερό της Δήμητρας και της Κόρης. Στα Θεσμοφόρια, η πορεία αυτή αντιστρεφόταν.
Η αναφορά στη χρήση σκιαδίου, πρέπει να αποτελεί μεταγενέστερη προσθήκη στην πομπή και οφείλεται σε πρακτικούς λόγους.
Τα Σκιροφόρια λοιπόν, στοχεύουν στην αύξηση της γονιμότητας και ευρίσκονται σε άμεση συνάρτηση με τα Θεσμοφόρια. Σε αυτό το πλαίσιο υπάγονται και οι τελετές καθαρμού.
WALTER BURKERT
Τα Σκίρα εορτάζονται με μια περίεργη πομπή: κάτω από ένα σκιάδιο (σκίρον), πηγαίνουν από την ΑΚΡΌΠΟΛΗ προς έναν τόπο ονομαζόμενο Σκίρον η ιέρεια της Αθηνας , ο ιερεύς του Ποσειδώνος και ο ιερεύς του Ηλίου· το σκιάδιο το κρατούσαν οι Ετεοβουτάδες. Οι Ετεοβουτάδες ήσαν η αριστοκρατική οικογένεια της Αττικής , από την οποία επίσης προέρχονταν η ιέρεια της Αθηνάς και ο ιερεύς του Ερεχθέως. Η τοποθεσία Σκίρον, ένας περίβολος ηρώων, βρισκόταν έξω από την πόλη στον δρόμο προς την Ελευσίνα· όχι μακριά απ΄αυτόν υπήρχε Ιερό της Δήμητρος και της Κόρης, όπου λατρεύονταν επίσης η Αθήνα και ο Ποσειδών, προφανώς αυτό το Ιερό ήταν οο προορισμός αυτής της πορείας· η Αθηνά και ο Ποσειδών γίνονται δεκτοί εδώ ως φιλοξενούμενοι της Ελευσινίας θεάς. Οι ιερείς του Ερεχθέως και της Αθην’ας κατ΄ αυτήν την ημέρα πορεύονται όχι προς τον «δικό τους» ναό πάνω στην ΑΚΡΌΠΟΛΗ, αλλά μακριά απ’ αυτόν πέρα από τα όρια της πόλεως· αυτή δεν είναι η κανονική πομπή, αλλά μια απομάκρυνση, αποπομπή: η θεά της πόλεως και ο πρώτος βασιλιάς , εκπροσωπούμενοι από τους ιερείς τους, αφήνουν την Ακρόπολη και την πόλη. Οι συγγενείς τους συνοδεύουν φέροντας την «αιγίδα του Διός». η οποία εχρησιμοποιείτο για να εξαγνισθούν οι μιασμένοι από φόνο. Η έξοδος με κατεύθυνση την Ελευσίνα εμφανίζεται στον μύθο ως η πορεία του Ερεχθέως στον πόλεμο εναντίον των Ελευσινίων υπό τον Εύμολπο , κατά τον οποίο ο βασιλιάς βρήκε μυστηριώδη θάνατο. Ο «Σκίρος» εισήχθη ως μάντης των Ελευσινίων, ο οποίος σκοτώθηκε στη μάχη και τον τάφο του έδωσε στον τόπο το όνομα του· η σύζυγος του Ερεχθέως ορίσθηκε ως πρωτη ιέρεια της Αθηνάς- έτσι υποστηρίζει ο Ευριπίδης στο δράμα Ερεχθεύς.
Κατ΄αυτόν τον τρόπο ο μύθος δίνει  σ΄αυτήν την αποπομπή την πιο πιζοσπαστική σημασία : κατα τα μέσα του μηνός πριν από το τέλος του έτους, γύρω στην εποχή του ηλιοστασίου, γινόνταν τελετές για τον θάνατο του βασιλιά.
Τα Σκίρα είχαν ιδιαίτερη σημασία για τις γυναίκες της Αθήνας: ήταν μια από τις λίγες ημέρες του έτους, κατά τις οποίες επιτρέπονταν να εγκαταλείπουν τον γυναικωνίτη και σύμφωνα με ένα αρχαίο έθιμο να συγκεντρώνονται· οι γυναίκες σχηματιζαν την δική τους ιδιαίτερη οργάνωση· ήταν υψηλή τιμητική διάκριση η ανάληψη της προεδρείας.
Για τους άνδρες όλη αυτή η ιστορία δεν ήταν ακίνδυνη· ο Αριστοφάνης περιγράφει πως οι γυναίκες με αυτήν την ευκαιρία εξύφαναν την συνομωσία τους για να αναλάβουν την εξουσία της πόλεως μέσω μιας «γυναικείας εκκλησίας του δήμου». Η πατριαρχική τάξη του οίκου καταστρέφεται κι αυτή, όταν η ύψιστη αρχή εξαφανίζεται από την Ακρόπολη.
Δεν υπάρχει περιγραφή των υπολοίπων καθαρμών και θυσιών της ημέρας.
Η λέξη Σκίρος φαίνεται να σημαίνει κάτι όπως «λευκή γή» , λέγεταιι ότι ο Θησέας κάποτε , πριν φύγει από την Αθήνα, κατασκεύασε από γύψο ένα άγαλμα της Αθηνάς και το μετέφερε.
Περαιτέρω εκδηλώσεις της ημέρας ήταν το παιγχίδι ζαριών και η μεγάλη ευθυμία στα Σκίρα.
WALTER BURKERT
Τὰ Σκιρροφόρια ἀκολουθοῦσαν μισὸ χρόνο μετὰ τὰ Θεσμοφόρια.
Ἡ ἑορτὴ εἶχε μυστικιστικὸ χαρακτήρα καὶ οἱ τελετὲς τῶν γυναικῶν δὲν μᾶς εἶναι γνωστὲς.
Ἡ ἑορτὴ ἦταν ἀφιερωμένη στὴ Δήμητρα καὶ τὴν Περσεφόνη.
Σὲ αὐτὴ τὴν ἑορτὴ οἱ γυναίκες στὶς Ἐκκλησιάζουσαι τοῦ Ἀριστοφάνους σχεδίασαν τὴν κατάληψη τῆς Ἀκρὀπολης.
Στὶς Θεσμοφοριάζουσαι, διαφαίνεται ὅτι ἡ γυναίκα ποὺ ἔφερε ἕνα γιὸ χρήσιμο γιὰ τὸν κράτος ὄφειλε νὰ ἔχει τὴν Προεδρία στὴ Σκίρα καὶ στἠ Στήνια.
Ἡ Σκίρα ἐπίσης, μερικὲς φορὲς ἀναφέρεται καὶ ὡς Σκιρροφόρια, ὅπου ἄρχιζε μὲ μία πομπὴ.
Ἡ πομπὴ λάμβανε χώρα τὴν δωδεκάτη τοῦ μηνὸς, τὴ σημερινὴ ἡμέρα, ἀπου ὅπου καὶ αὐτὸς ὁ μῆνας πήρε τὸ ὄνομα του καὶ ποὺ δείχνει τὴ σημασία τοῦ ἑορτασμοῦ της.
Ἡ ἱέρεια τῆς Ἀθηνᾶς Πολιάδος, ὁ ἱερέας τοῦ Ποσειδῶνος Ἐρεχθέως καὶ ὁ ἱερέας τοῦ Ἥλιου ξεκινοῦσαν σὲ πομπὴ ἀπὸ τὴν Ἀκρόπολη πρὸς τὸ Σκίρον.
Οἱ ἱερεῖς καὶ ἡ ἱέρεια σκιάζονταν μὲ τὰ σκιάδια (σκῖρα) κατὰ τὴν πομπὴ , τὰ ὀποῖα τὰ κρατοῦσαν ἔφηβοι ἄνδρες ἀπὸ τὸ γένος τῶν Ἐτεοβουταδῶν (Φιλοχόρος FGH 328 F14).
Τὸ Σκῖρον, ἡ τοποθεσία ἤ τὸ ἱερὸ τῆς Δήμητρος καὶ τῆς Περσεφόνης βρίσκονταν κοντὰ στὸν Κηφισσὸ ποταμὸ ποὺ χωρίζε τὴν Ἐλευσίνα ἀπὸ τὴν ὑπόλοιπη Ἀττική. Ἐκεῖ ἐπίσης τιμόνταν ἡ Ἀθηνᾶ καὶ ὁ Ποσειδών Ἐρεχθεύς . Στὸ Σκῖρον ἐπίσης ὑπῆρχε καὶ τὸ ἱερό του ἥρωα Σκίρωνα (Παυσανίας 1.36.4) .
Ἡ Ἀθηνᾶ καὶ ὁ Ποσειδῶνας ἐκπροσωποῦνταν σὲ αὐτὴν τὴν ἱεροτελεστία ἀπὸ τὴν ἱέρεια της (Ἀθηνᾶ) καὶ τὸν ἱερέα του (Ποσειδών) , ἀλλὰ οἱ τελετὲς τῶν γυναικῶν ἦταν ἰδιαίτερα συνδεδεμένες μὲ τὸ ἱερό της Δήμητρος καὶ τῆς Κόρης. Εἶναι οἱ γυναῖκες καὶ ἡ ἑορτὴ Σκίρα ποὺ συνδέονται μὲ αὐτὲς τὶς τελετὲς τῆς Δήμητρος ὡς οἱ κύριες πηγὲς τοῦ πυρῆνος τῆς ἑορτῆς.
Μὲ τὸν συνοικισμὸ («Ἐνοποίηση»), τῆς Ἀττικῆς, οἱ ὁμόλογοι τῆς Ἀθηνᾶς καὶ τοῦ Ποσειδῶνος, δηλαδὴ ἡ Δήμητρα καὶ ἡ Κόρη νὰ εἶχαν ἐγκατασταθεῖ καὶ καθιερωθεῖ ἀρχικῶς ἐδῶ.
Ἕνα ἀπὸ τὰ στοιχεῖα τῆς ἑορτῆς πρὸς τιμὴν τῆς Δήμητρος καὶ τῆς Κόρης, ἦταν , κατὰ τὸν Ἀριστοφάνη , τὸ μάσημα τοῦ Σκόρδου ἀπὸ τὶς γυναῖκες, γιὰ νὰ κρατήσει τὴ σεξουαλικὴ πράξη κρυφή , (Φιλοχόρος FGH 328 F89).
Κατὰ τὸν ἐχθρικὰ σατυρικὸ Ἀριστοφάνη πρὸς τὶς γυναῖκες, αὐτὲς μασοῦσαν σκόρδο τὸ πρωὶ τῆς ἐπομένης, καὶ ἔτσι οἱ σύζυγοί τους δὲν θὰ συνειδητοποιοῦσαν ὅτι εἶχαν πάει μὲ ἄλλους ἄνδρες κατὰ τὴ διάρκειά τῆς νύχτας. (ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ ΘΕΣΜΟΦΟΡΙΑΖΟΥΣΑΙ 496-7
Μία ἀπὸ τὶς τρεῖς ἱερὲς ἀρώσεις ποὺ ἀναφέρει ὁ Πλούταρχος ἔλαβε χώρα ἐδῶ :
― ἡσθείη θεασαμένη καὶ τί ποιοῦσαν ἢ λυπουμένην καὶ στασιάζουσαν πρὸς τὸν ἄνδρα καὶ τὸν οἶκον αὐτὸν καὶ τὸν θάλαμον προϊεμένην;’ ἐπὶ Σκίρῳ, τοῦ παλαιοτάτου τῶν σπόρων ὑπόμνημα, δεύτερον ἐν τῇ Ρ̓αρίᾳ, τρίτον ὑπὸ πόλιν τὸν καλούμενον Βουζύγιον. τούτων δὲ πάντων ἱερώτατός ἐστιν ὁ γαμήλιος σπόρος καὶ ἄροτος ἐπὶ παίδων τεκνώσει. καλῶς τὴν Ἀφροδίτην ὁ Σοφοκλῆς ‘εὔκαρπον Κυθέρειαν’ προσηγόρευσε.
ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ ΗΘΙΚΑ 144α
(ἐπὶ Σκίρων, ἡ Ράρια πεδιάδα, καὶ κάτω ἀπὸ τὴν ἀκρόπολη), ὅποτε προφανῶς ἦταν μία σημαντικὴ καὶ ἱερὴ ἑορτή.
Ὁ Πλούταρχος δηλώνει ὅτι αὐτὴ ἡ Σκίρων ἄρωσις ἦταν πρὸς τιμὴν τῆς μνήμης τῆς πιὸ ἀρχαίας σπορᾶς καὶ συγκομιδῆς ἀπὸ τὶς γυναῖκες.
Ὕμνος στὴ Δήμητρα
Καλλίμαχος 118-19
― ἄισατε παρθενικαί, καὶ ἐπιφθέγξασθε τεκοῖσαι
Δ̔άματερ μέγα χαῖρε πολύτροφε πουλυμέδιμνε᾽.
χὠς αἱ τὸν κάλαθον λευκότριχες ἵπποι ἄγοντι
τέσσαρες, ὣς ἁμὶν μεγάλα θεὸς εὐρυάνασσα
λευκὸν ἔαρ, λευκὸν δὲ θέρος καὶ χεῖμα φέροισα
ἡξεῖ καὶ φθινόπωρον, ἔτος δ᾽ εἰς ἄλλο φυλαξεῖ.
Ὁ Καλλίμαχος ἐδῶ περιγράφει μία πομπὴ στὸ ναό τῆς Δήμητρος.
Δὲν μᾶς παρέχει καμία τοποθεσία ἢ χρονικὸ πλαίσιο.
Στὸ Μαραθῶνα οἱ Τριτοπάτορες λαμβάνουν Θυσία ἀνὰ διετία.
Ὁ Ἠσίοδος ἀναφέρεται στὶς ἐπισημασίαι ποὺ ἔχουν να κάνουν μὲ τὶς φάσεις τῆς σελήνης στὴν ἐποχὴ του καὶ τὴν καταγράφει ὡς καλότυχη καὶ εὑνοϊκὴ γιὰ τὶς γεωργικὲς ἐργασίες.
― ἑνδεκάτη δὲ δυωδεκάτη τ’ἄμφω γε μὲν ἐσθλαὶ
ἠμὲν ὄις πείκειν ἠδ’εὔφρονα καρπὸν ἀμᾶσθαι•
ἡ δὲ δυωδεκάτη τῆς ἑνδεκάτης μὲγ’ἀμείνων•
[ἡ ἑνδεκάτη καὶ ἡ δωδεκάτη καὶ οἱ δυὸ εἶναι καλές γιὰ νὰ κουρεύεις τὰ πρόβατα, καὶ νὰ θερίζεις τὸν ευφραντικό, καρπό, ἤ δωδεκάτη εἶναι πολύ πιὸ σπουδαία ἀπ' τὴν ἑνδεκάτη]
ΗΣΙΟΔΟΣ ΕΡΓΑ ΚΑΙ ΗΜΕΡΑΙ 774