ΜΑΙΜΑΚΤΗΡΙΩΝ
Πατήστε τα εικονίδια των δεκάδων με τις φάσεις της σελήνης για να περιηγηθείτε στην αντίστοιχη ημέρα του Μαιμακτηριώνος.
Α΄ΔΕΚΑΣ
Β΄ΔΕΚΑΣ
Γ΄ΔΕΚΑΣ
ΜΑΙΜΑΚΤΗΡΙΩΝ
ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΜΗΝΟΣ
χὡ Ζεύς ἄλλοκα μὲν πέλλει αἴθριος, ἄλλοκα δὲ ὕει.
Θεόκριτος 4. 43
ΜΑΙΜΑΚΤΗΡΙΩΝ
Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΧΕΙΜΩΝΟΣ
――――――――――――――――
ΑΡΠΟΚΡΑΤΙΩΝ ΛΕΞΙΚΟ
― Ο ε’ μην παρ’ Αθηναίοις
ΣΟΥΪΔΑ ΛΕΞΙΚΟ
― Ο πέμπτος μην παρ’ Αθηναίοις
ΑΝΕΚΔΟΤΑ 280.27
―Μην και αυτός Αθήνησι πέμπτος.
ΦΩΤΙΟΣ ΛΕΞΙΚΟ
― Και ούτος μην Αθήνησιν ε’
Στο φυσικό έτος η θέση του μηνός ήταν η αρχή του χειμώνος.
Η Πλειάδων Δύσις, Σκορπιου 15η [Νοεμβρίου 10], κατά τον Μέτωνα στα διορθωμένα έτη του κύκλου του, έπεφτε αυτόν τον μήνα.
ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ,ΟΛΥΝΘ.3.5
― Μην μεν ήν Μαιμακτηριών
Κατά το οποίο ο σχολιαστής συμπληρώνει :
29.23e ΚΩΔ. ΑΥΓ.
― Κατ’ έμφασιν μείζονα της σπουδής κείται το όνομα του μηνός· θέλει γαρ ειπείν ότι και χειμώνος όντος τας ναυς καθέλκειν εψιφίσασθαι. και γαρ χειμερινός ην ο μην.
Στη σειρά του ημερολογίου, προηγείται του Ποσιδεώνος, και ακολουθούσε μετά τον Πυανεψιώνα. Ο Αγαθαρχίδης ο Κνίδιος, μιλώντας για της εμφάνιση της Μεγάλης Άρκτου στην Ερυθρά θάλασσα αναφέρει:
ΔΙΟΔ. ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ 3.48
― Από γαρ Μαιμακτηριώνος, oς άγεται παρά τοις Αθηναίοις, ουδείς αστήρ των επτά φαίνεται μέχρι φυλακής πρώτης· εν δε Ποσειδεώνι μέχρι δευτέρας· εν δε τοις εξης των μηνών κατά λόγον.
Ένα συγκεκριμένο γεγονός σχετίζεται απο τον Αριστοτέλη στην Φυσική Ιστορία για την καμήλα, και χρονολογείται σε αυτόν τον μήνα [ ΑΡΙΣΤ. ΠΕΡΙ ΖΩΩΝ 5.14.127.28], στο οποίο με την ματιά φαίνεται ότι ακολουθούσε μετά τον μήνα Βοηδρομιώνα και τον Πυανεψιώνα.
Ο Αριστοτέλης μιλώντας και για τις συνήθειες της Έλαφου, παρατηρεί:
ΑΡΙΣΤ. ΠΕΡΙ ΖΩΩΝ 6.29.191.24
― Η δε οχεία γίνεται μετ’ Αρκτούρον, περί τον Βοηδρομιώνα και Μαιμακτηριώνα.
Εκ του οποίου ο Θεόδωρος Γαζής έλαβε λανθασμένα ότι ο Μαιμακτηριών ακολουθούσε του Βοηδρομιώνος, χωρίς την προσθήκη κανενός μηνός ενδιάμεσα.
Ο Πλίνιος, αναφέρει επίσης για το ίδιο φυσικό γεγονός και παρατηρεί:
8.50
― Η Έλαφος κύει...μήνας εις οκτώ· τίκτει δε προσπληρωθείσα υπό το μετόπωρον ισταμένου
Ο Αριστοτέλης μιλώντας για την αποδήμηση των πτηνιών και ιχθύων παρατηρεί:
8. 12.230.1
― Ποιείται δ’ αεί τα ασθενέστερα πρώτα την μετάστασιν καθ΄εκατέραν την υπερβολήν, οίον οι μεν σκόμβροι των θύννων, οι δ’ όρτυγες των γεράνων, τα μεν γαρ μεταβάλλει του Βοηδρομιώνος, τα δε του Μαιμακτηριώνος.
Η νωρίτερη ημερομηνία του μηνός στο Ιουλιανό ημερολόγιο είναι η 21η Οκτωβρίου και η αργότερη, 17η Νοεμβρίου, η κανονική 12η Νοεμβρίου.
Ἡ σειρὰ τῶν μηνῶν στὸ Ἀττικὸ ἡμερολόγιο ἦταν είναι ἡ ἑξῆς:
α΄. Ἑκατομβαιών.
β΄. Μεταγειτνιών.
γ΄. Βοηδρομιών.
δ΄. Πυανεψιών.
ε΄. Μαιμακτηριών.
στ΄. Ποσειδεών.
ζ΄. Γαμηλιών.
η΄. Ἀνθεστηριών.
θ΄. Ἐλαφηβολιών.
ι΄. Μουνιχιών.
ια΄.Θαργηλιών.
ιβ΄. Σκιροφοριών.
Η ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΜΗΝΑ
― Μαιμά· (Μαιμαί)...όξεως ορμαί(Ἠσύχιος)
― Μαίμαξ· ...ταραχώδης (’Ησύχιος)
― Μαιμώσα...κινουμένη (’Ησύχιος)
― Μαιμάωξ· κινουμένη (’Ησύχιος)
― Εμαίμασσε·...εκυματούτο, εκλονείτο, εταράττετο (’Ησύχιος)
― Μαιμάσασα· ...οιστρήσασα (’Ησύχιος)
― Μαιμάσσει· ...σφύζει (’Ησύχιος)
― Διό και των θεών τον Βασιλέα Μειλίχειον, Αθηναίοι δε Μαιμάκτην, οίμαι καλούσιν· το δε κολαστικόν ερινυώδες και δαιμονικόν, οθ θείον δε Ολυμπικόν.
(Ὀ Φουνδάνος στὸ «Περὶ Ἀοργησίας», Πλούταρχος Ἠθικὰ 458γ΄).
Αὐτὲς οἱ λέξεις, σαφέστατα ὑποδηλώνουν τὴν πολὺ στενὴ σχέση τους μὲ τὴν ἐτυμολογία καὶ τὴν σημασία τοῦ ὀνόματος τοῦ μηνός.
Μαιμακτηριών, εἶναι τὸ ὄνομα μηνός τοῦ ἀρχαίου ἀθηναϊκοῦ ἡμερολογίου. Ἦταν ὁ πέμπτος μῆνας τοῦ ἀθηναϊκοῦ ἔτους ἀντιστοιχῶν πρὸς τὸ χρονικὸ διάστημα ἀπὸ τῶν μέσων Νοεμβρίου μέχρι τῶν μέσων Δεκεμβρίου.
Προῆλθε πρῶτα ἀπὸ ὄλα ἀπὸ τὸ «Μαιμακτήριος» καὶ μέσου αὐτοῦ ἀπὸ τὸ «Μαιμακτὴρ» καὶ τὸ «Μαιμάσσω» καὶ πιθανών ἦταν ἱερὸ ἐπίθετο γιὰ τὸν Δία (ὡς προσωποποίηση τῆς προεδρεύουσας ἀρχῆς καὶ ἐπιρροῆς πάνω στὸν ἀέρα καὶ γενικὰ στὸ κλίμα) ποὺ σημαίνει ὁ Ταραχώδης ὁ Θορυβώδης, καὶ κατὰ συνέπεια ὄχι πάντοτε, ἀλλὰ τὴν συγκεκριμένη χρονικὴ στιγμὴ τοῦ ἕτους μὲ τὴν ὁποία αὐτὸς ὁ μῆνας τύγχανε νὰ συμπίπτει.
Τὸ αρχικό ὄριο γιὰ τὸν μῆνα αὐτὸν στὸ ἡμερολόγιο τοῦ Σόλωνος ἦταν γύρω στὶς 19 Ὀκτωβρίου καὶ τὸ αργότερο στὶς 14 Νοεμβρίου, τὸ κανονικὸ εἶναι στὶς 10 Νοεμβρίου.
Ἦταν, συνεπῶς , ὁ μέσος μήνας μεταξὺ τῆς φθινοπωρινῆς ἰσημερίας καὶ τοῦ χειμερινοῦ ἠλιοστασίου.
ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΧΕΙΜΩΝΟΣ
Ἡ ἀρχὴ τοῦ Χειμῶνος ὅπως ἀναφέρεται μέσα στὰ «Παραπήγματα» τῆς ἀρχαιότητος (Ἀρχαῖα Ἡμερολόγια -5ου αἰῶνος) γιὰ τὸ κλίμα ποὺ συγχρονίζονταν μὲ τὴν Πλειάδων δύσις.
Ἡ συγκεκριμένη ἐποχὴ, ἡ Πλειάδων δύσις , ἦταν ἡ ἐποχὴ τῶν καταιγίδων καὶ τῶν ταραχῶν τοῦ ἀέρος καθὼς θὰ ἔχουμε συχνὰ τὴν εὐκαιρία νὰ παρατηρήσουμε.
Στὸ Παράπηγμα τοῦ Μέτωνος καὶ τοῦ Εὐκτήμωνος, ἡ δηλωμένη ἡμερομηνία γιὰ αὐτὸ τὸ φαινόμενο ἦταν ἡ 10η τοῦ σημερινοῦ Νοεμβρίου καὶ ἐπὶ ἐποχῆς τοῦ Σόλωνος θὰ πρέπει νὰ ἦταν γύρω στὴν 9η Νοεμβρίου, μιὰ μέρα μόνο πρὶν ἀπὸ τὴν προκαθορισμένη ἡμερομηνία τοῦ ἴδιου τοῦ Μαιμακτηρίωνος.
Αὐτὲς τὶς διαταραχὲς τοῦ ἀέρος οἱ πρόγονοι μας τὶς ὄριζαν ὡς Ἐπισημασίαι, τὰ συμπτώματα ἤ οἱ ἐνδείξεις τῆς κοσμικῆς θέσεως τῶν Πλειάδων ποὺ κάθε χρόνο συνέβαινε ὑποχρεωτικὰ αὐτὴν τὴν ἐποχὴ.
Ἦταν γνωστὸς τότε καὶ περιγράφονταν ὡς ὁ πρῶτος ἀπὸ τοὺς χειμερινοὺς μῆνες (Οὑλπιανὸς, 35,Ὀλυνθ.γ΄ 603. «χειμέριος οὖτος ὁ μήν»).
Κατὰ κάποια περίεργη σύπτωση (ὄχι καὶ πάρα πολὺ) στὸ ἡμερολόγιο τοῦ Καρλομάγνου, τὸ Φραγκισκανὸ ἡμερολόγιο, (ὅπως συνέβη καὶ μὲ τὸν Ἰουλιανὸ Νοέμβριο) ὁ μῆνας ποὺ ἀπαντᾶται σἀυτὴ τὴν ἐποχὴ καλοῦνταν μὲ πανομοιότυπο ὄνομα, Windem onath, ὁ μῆνας τῶν ἀνέμων καὶ τῶν καταιγίδων, ὁ Μαιμακτηριὼν τοῦ Βορέως.
Ὁ μῆνας ὠνομάσθηκε ἔτσι ἀπὸ τοῦ «Διὸς Μαιμάκτου» ὅπως ἀναφέρει καὶ ὁ Ἁρποκρατίων:
― ο πέμπτος μην παρ Αθηναίοις.
― ωνόμασται δε από Διός Μαιμάκτου. Μαιμάκτης δ΄εστίν ο ενθουσιώδης και ταρακτικός, ως φησι Λυσιμαχίδης εν τω περί των Αθήνησι μηνών. αρχήν δε λαμβάνοντος του χειμώνος εν τούτω τω μηνί, ο αήρ ταράττεται και μεταβολήν ίσχει.
Τὸ ἴδιο ἐπαναλαμβάνει και ὁ Σουΐδας στὴ λέξη «Φθοῖς» παραπέπτοντας στὸν «Προτρεπικὸ πρὸς Ἕλληνας» τοῦ Κλημέντος τοῦ Ἀλεξανδρέως :
― Φθοις· πέμμα πλατύ έχον ομφαλόν
ΚΛΗΜ. ΠΡΟΤΡΕΠΤ. ΣΕΛ. 14Α Πόπανα πολυόμφαλα
― Μαιμακτηριώνος Διί Γεωργώ κ΄, πόπανον χοινικιαίον ορθόνφαλον δωδεκόνφαλον ναστόν χοινικιαίον επιπεπλασμένον πανκαρπίαν νηφάλιον. Ποσειδεώνος η΄ισταμένου, πόπανον χοινικιαίον δωδεκόμφαλον καθημ..Ποσειδώνι κ.τ.λ.
Ἀλλὰ ὁ Φώτιος, προσθέτει μιὰ ἄλλη ὑφὴ στὸ ὄνομα γιὰ τὸν ἴδιο σκοπὸ:
― Μαιμακτηριών· και ούτος μην Αθήνησι ε΄.ωνομάσθη δε από της μαιμάξεως της περί την άμπελον, κ.τ.λ.
Ο λαογράφος μας Φίλιππος Βρετάκος μᾶς θυμίζει :
«Εἰς τὸ Ἀττικόν ἡμερολόγιον, ποὺ κατεῖχε τὴν πέμπτην θέσιν, ἐλέγετο «Μαιμακτηριών» (15 Νοεμβρίου-15 Δεκεμβρίου), διότι ἐτελοῦντο κατ'αὐτόν τὰ «Μαιμακτήρια», ποὺ ἦσαν ἑορτή εἰς τιμήν τοῦ Διός Μαιμάκτου, δηλ. τοῡ θεοῡ τῶν ἀνέμων καὶ τῶν καταιγίδων, ἐπειδή ἦρχιζαν τότε αἱ πρώται χειμωνιάτικαι κακοκαιρίαι, μὲ σκοπόν νὰ τὸν κατευνάσουν διὰ δεήσεων. Πρὸς τοῦτο οἱ Ἀθηναίοι, φέροντες πέπλον ἐχόρευον εἰς τὸ θέατρον τῆς πόλεώς τῶν μετημφιεσμένοι εἰς Βάκχας, Νύμφας, Ώρας καὶ ἐδέοντο εἰς τὸν Μαιμάκτην Δία, ποὺ ἐσυμβόλιζε τὴν ταραχώδη καὶ εὐμετάβλητον αὐτήν ἐποχήν τοῦ ἕτους, νὰ εἶναι πρὸς αὐτούς ἥπιος καὶ μαλακός καὶ ὄχι σκληρός».
ΕΟΡΤΕΣ ΜΗΝΟΣ
ΜΑΙΜΑΚΤΗΡΙΩΝΟΣ
Μὲ τὸν Πυανεψίωνα οἱ μῆνες τοῦ θερινοῦ κύκλου φτάνουν στὸ τέλος τους καὶ ἀρχίζει ἡ χειμερινὴ περίοδος μὲ ἐπόμενο μῆνα τὸν Μαιμακτηριών.
Ἐπίσης πολλές ἀλλαγὲς συμβαίνουν καὶ στὸ Ἀττικὸ ἡμερολόγιο.
Ὁ Μαιμακτηριών, δὲν περιέχει κάποια φημισμένη ἑορτὴ καθορισμένης ἡμέρας.
Ὁ βασικὸς λόγος γιὰ αυτὸ εἶναι ἡ κακὴ ἀλλαγὴ τοῦ καιροῦ καὶ ἡ πτώση τῆς θερμοκρασίας ποὺ δὲν ἐνδείκνυται γιὰ ὑπαίθριες ἐκδηλώσεις καὶ ἑορτασίες.
Οἱ γεωργικὲς ἐργασίες παύουν καὶ ξαναρχίζουν πάλι μὲ τὴν περίοδο τῆς Ἀνοίξεως.
Ὁ μῆνας ἀνήκει ὁλοκληρωτικὰ στὸν Δία τὸν Ταραχώδη καὶ τὸν Θορυβώδη , στὸν θεὸ τῶν καταιγίδων ὅπως μᾶς προσδίδει καὶ τὸ ὅνομα του καὶ ὑπῆρχε κάποια ἑορτὴ σ’αὐτὸ τὸν μήνα ὅπου μὲ δεήσεις πρὸς αὐτὸν προσπαθοῦσαν νὰ κατευνάσουν τὴν ὁργὴ του καὶ τὴν καταστρεπτικὴ δύναμη τῶν ἀνέμων του.
Ἡ κυριολεκτικὴ καὶ φυσικὴ πλευρὰ αὐτοῦ ἀνῆκε περισσότερο σὲ πιὸ πρώΐμες ἐποχὲς ὅπου ἡ μανία τοῦ καιροῦ ἦταν καταστρεπτικὴ γιὰ τὰ οἰκήματα καὶ τὴν σοδειά τῶν ἀγρῶν.
Ἐδῶ πέρα ὑπῆρχε καὶ μιὰ ἄλλη ἐναπομείνουσα πτυχὴ τοῦ Διὸς ὅπου κάποιοι ἀρχαίοι μελετητὲς σωστὰ τὴν συσχέτιζαν.
Αὐτὴ ἡ πτυχὴ ἀντιπροσωπεύονταν μὲ τὸ ἐπίθετο «Μειλίχιος».
Ἦταν ἕνα ἐπίθετο τοῦ Διὸς ποὺ σημαίνει ὁ πρᾶος ὁ πραϋντικός( Μέγα Ἐτυμ. Λεξικό)
Στὴν τελευταία δεκάδα τοῦ μηνὸς λάμβανε χώρα μιὰ πομπὴ ποὺ ἦταν ἀφιερωμένη στὸν Δία τὸν Μειλίχιο, καὶ ἦταν ἐξαγνιστικῶν καὶ ἐξευμενιστικῶν προθέσεων.
Τὸ κεντρικὸ στοιχεῖο αὐτῆς τῆς πομπῆς ἦταν ἡ προβειὰ, τὸ δέρας ἀμνοῦ, ποὺ τὸ ὀνόμαζαν δίον κώδιον:
ΛΕΞΙΚΟ ΣΟΥΪΔΑ
― Διός κώδιον· ου το ιερείον Διί τέθυται· θύουσι τε τω Μειλιχίω και τω Κτησίω Διί. τα δε κώδια τούτων φυλάσσουσι, Δία προσαγορεύοντες. χρώνται δ΄αυτοίς οι τε Σκιροφορίων την πομπήν στέλνοντες και ο δαδούχος εν Ελευσίνι και άλλοι τινες υποστορνύντες αυτά τοις ποσί των εναγών.
ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ ΣΧΟΛΙΑ ΣΕ ΟΔΥΣΣΕΙΑ Χ
― και οι το διοπομπείν δε ερμηνεύοντες φασιν ότι δίον εκαλουν κώδιον ιερείου τιθέντος (τυθέντος) Διί Μειλιχίω εν τοις καθαρμοίς φθίνοντος Μαιμακτηριώνος μηνός, όγε ήγοντο τα πομπαία, και καθαρμών εκβολαί εις τα τριόδους εγίγνοντο. είχον δε μετά χείρας πομπόν· όπερ ην φασι κηρύκιον Ερμού. εκ του τοιούτου πομπύ και του ρηθέντος δίου το διοπομπείν. και τούτο μεν ούτις εξ ιστορίας. άλλως δε κοινότερον διοπομπείν και αποδιοπομπείν εφαίνετο το Διός Αλεξικάκου επικλήσει εκπέμπειν τα φαύλα.
Ἀπὸ τὸν Εὐστάθιο καὶ τὸν Σουΐδα ποὺ ἀναφέρω, μαθαίνουμε ὅτι ἕνας ἀμνὸς θυσιαζόταν στὸν Δία καὶ ἡ προβειὰ του φυλάσσονταν καὶ περιφέρονταν γιὰ ἐξαγνιστικὲς ἰδιότητες .
Οἱ ἱερεῖς τὸ περιέφεραν γιὰ νὰ πάρει μαζί του τὰ «μιάσματα» καὶ μετά τὸ πετοῦσαν .
Αὐτοὶ ποὺ ἤθελαν νὰ ἐξαγνιστοῦν ἔπρεπε νὰ σταθοῦν μὲ τὸ ἀριστερὸ τους πόδι πάνω σ’αύτὸ. Αὐτὸ εἶχε σὰν ἀποτέλεσμα τὸ ὅτι ἡ προβειὰ ἀπορροφοῦσε τὸ μίασμα.
Ἀπὸ τον πομπό, δηλαδή τὸ κηρύκειον τοῦ Ἑρμοῦ η περιφορά το δέρατος πῆρε τὸ ὅνομα (τὰ) Πομπαῖα. Ἡ ἑορτασία μᾶς παραπέμπει σὲ λατρεῖα ἀποτρόπαιων θεῶν γιὰ ἐξευμενισμὸ, ἤπιο χειμῶνα καὶ προστασία τῶν καρπῶν.
ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΑΠΟΔΗΜΗΣΗΣ ΤΟΥ ΓΕΡΑΝΟΥ, ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΠΤΗΝΟΥ ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΜΗΝΑ ΜΑΙΜΑΚΤΗΡΙΩΝΑ
Στην Ελένη του Ευριπίδου, στίχ. 1478, ο Χορός αναφέρει :
― δι᾽ ἀέρος εἴθε ποτανοὶ
γενοίμεσθ᾽ ᾇ Λιβύας
οἰωνοὶ στοχάδες
ὄμβρον λιποῦσαι χειμέριον
νίσονται πρεσβυτάτᾳ
σύριγγι πειθόμεναι
ποιμένος, ὃς ἄβροχα πεδία καρποφόρα τε γᾶς
ἐπιπετόμενος ἰαχεῖ.
ὦ πταναὶ δολιχαύχενες,
σύννομοι νεφέων δρόμου,
βᾶτε Πλειάδας ὑπὸ μέσας
ὠρίωνά τ᾽ ἐννύχιον:
καρύξατ᾽ ἀγγελίαν,
Εὐρώταν ἐφεζόμεναι,
Μενέλεως ὅτι Δαρδάνου
πόλιν ἑλὼν δόμον ἥξει.
ΑΠΟΔΟΣΗ
Να μπορούσα να πετάξω στον αγέρα
σαν τα λιβυκά πουλιά
που αφήνουν μπόρες χειμωνιάτικες και πάνε,
φτερουγώντας στη σειρά, τον πρωτολάτη
πρόθυμα υπακούοντας, όταν
πάνω από ξερούς ή καρπισμένους
κάμπους τα οδηγάει κι όλο κράζει
αψηλά στον ουρανό πετώντας.
Ω! μακρόλαιμα
πουλιά, στη γρηγοράδα
σύντροφοι του σύννεφου, διαβείτε
μες στη νύχτα κάτω από την Πούλια,
κάτω απ’ τον Ωρίωνα και στις όχθες
όταν θα καθίσετε του Ευρώτα,
το μαντάτο ετούτο διαλαλήστε:
«Ο Μενέλαος που εκούρσεψε την Τροία,
γρήγορα στο σπίτι του θα φτάσει».
Τα πτηνά που αναφέρονται σε αυτό το στίχο από το Χορό είναι οι Γερανοί, και υποτίθεται από τους ομιλητές σε αυτό το απόσπασμα, ότι μόλις αποδημούν από βροχερές και κρύες περιοχές σε περιοχές ζεστές με ήλιο, τα οποία σταμάτησαν στον Ευρώτα,
για να ανακοινώσουν στους Σπαρτιάτες, ότι ο Μενέλαος, ο θριαμβευτής της Τροίας, σύντομα θα αφιχθεί στον οίκο του.
Ο Γερανός εμφανίζεται στην Ελλάδα το χρόνο της σποράς.
Οι πρόγονοι μας παρατήρησαν ότι ο Γερανός είχε τη συνήθεια να αποδημεί δύο φορές το χρόνο, την πρώτη από τα πιο ζεστά κλίματα στα πιο κρύα και τη δεύτερη από τα πιο κρύα και χειμωνιάτικα στα πιο ζεστά και δροσερά.
Οι πρώτες από αυτές τις αποδημήσεις λάμβαναν χώρα την Άνοιξη ή το θερινό τρίμηνο, και οι δεύτερες σε αναφερόμενο χρόνο στο φθινόπωρο.
Αναφορές στα δύο αυτά γεγονότα στη φυσική ιστορία του πτηνού συναντάμεαλλά πιο συχνά αναφέρεται η δεύτερη αποδήμηση.
ΑΡΑΤΟΣ, ΔΙΟΣΗΜΕΙΑ 278
― Καί δ΄αν που οι γέρανοι μαλακής προπάροιθε γαλήνης
ασφαλέως τανύσαιεν ένα δρόμον ήλιθα πάσαι,
ουδέ παλιρρόθιοί κεν υπεύδιοι φορέοιντο.
Ο σχολιαστής του Αράτου παρατηρεί:
ΣΧΟΛΙΑ ΣΕ ΑΡΑΤΟ 356
― Αι γαρ γέρανοι τας των καιρών υπερβολάς ου φέρουσιν, αλλά χειμώνος μεν από Θράκης ως επί τα βορειότερα (εκ διορθ. θερμότερα) φεύγουσι, και εις την Αίγυπτον διατρίβουσι· πάλιν δε ότε χειμών (εκ διορθ. θέρος) τον αυτόν ανύουσι δρόμον.
ΚΛΑΥΔΙΟΣ ΑΙΛΙΑΝΟΣ, ΠΕΡΙ ΖΩΩΝ ΙΔΙΟΤΗΤΟΣ 3.13
― Του μεν γαρ θέρους κατά χώραν μένουσι, φθινοπώρου δε ήδη μεσούντος εις Αίγυπτόν τε και Λιβύην απαίρουσι και Αιθιοπίαν. ώσπερ γαρ ουν γης περίοδον ευδθίαι, και φύσεις αέρων και ωρών διαφοράς, στέλλόνται αι πάσαι , και χειμώνα ηρινόν διαγαγούσαι πάλιν όταν υπεύδια άρξηται, και ειρηναία τα του αερός υποτρέφουσιν οπίσω.
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, ΠΕΡΙ ΤΑ ΖΩΑ ΙΣΤΟΡΙΩΝ 8.12.229
― Τα δ΄εκτοπίζει μετά μεν την φθινοπωρινήν ισημερίαν εκ του Πόντου και τοων ψυχρών τόπων, φεύγοντα τον επιόντα χειμώνα, μετά δε την εαρινήν εκ των θερμών, εις τους τόπους τους ψυχρούς, φοβούμενα τα καύματα.
Σχετικά με την αποδήμηση στο αντίθετο τέταρτο του χρόνου, και προς την αντίθετη κατεύθυνση, παρατηρείται ότι στην Ελλάδα λάμβανε χώρα κατά το χρόνο της σποράς στο φυσικό έτος, το μήνα Μαιμακτηριώνα, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, στο αττικό έτος:
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, ΠΕΡΙ ΤΑ ΖΩΑ ΙΣΤΟΡΙΩΝ 8.12.230
― Ποιείται δ΄αεί τα ασθενέστερα πρώτα την μετάστασιν καθ΄εκατέραν την υπερβολήν, οίον οι μεν σκόμβροι των θύννων, οι δ΄όρτυγες των γερανών· τα μεν γαρ μεταβάλλει του Βοηδρομιώνος, τα δε του Μαιμακτηριώνος.
ΚΛΑΥΔΙΟΣ ΑΙΛΙΑΝΟΣ, ΠΕΡΙ ΖΩΩΝ ΙΔΙΟΤΗΤΟΣ 2.1
―Όταν τα ήθη τα των Θρακών και τους κρυμούς απολιπούσαι τους Θρακίους αι γέρανοι αθροίζονται μεν ες τον Έβρον. . . πειρώνται του μετοικισμού και της επί τον Νείλον ορμής, αλέας τε και της χειμερίου συντροφίας πόθω τω εκείθι. . . σπείροντας δε τους Αιγυπτίους καταλαμβάνουσι, και τράπεζαν ως αν είποις άφθονον, την εν ταις αρούραις, ευρόντες, είτα άκλητοι ξενίων μεταλαγχάνουσιν.
ΔΙΩΝ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ 6.208.40
― Τας δε γεράνους επιφοιτάν τω σπόρω χειμώνα μετρίως φερούσας και της τροφής ένεκα.
Και σύμφωνα με το Πορφύριο ο Γερανός είναι το ιερό πτηνό της θεάς Δήμητρος.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ ΠΕΡΙ ΑΠΟΧΗΣ ΕΜΨΥΧΩΝ 3.5.227
― Ων Διός μεν αετός, Απόλλωνος ιέραξ και κόραξ, Ήρας δε πελαργός, Αθηνάς δε αύ κρέξ* τε και γλαύξ, και Δήμητρος γέρανος, ως άλλων άλλο.
* (Κρεξ η Εξαίρετος)
Οι Πλειάδες και ο Ωρίων μνημονεύονται αυτή την εποχή, το πρώτο όταν αυτά
τα πουλιά είναι στο ταξείδι τους προς την Ελλάδα, η εποχή αυτή των σπόρων συμπίπτει με την Πλειάδων Δύσις.
Τα αποδημητικά πουλιά, και ειδικά πουλιά όπως οι γερανοί, οι αγριόπαπιες, και τα παρόμοια, πετούν τη νύχτα και κατά τη Δύση των Πλειάδων στο αστρικό έτος.
ΟΡΕΣΤΗΣ ΠΥΛΑΡΙΝΟΣ
ΚΑΛΟ ΜΑΙΜΑΚΤΗΡΙΩΝΑ ΣΕ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ
ΜΑΙΜΑΚΤΗΡΙΩΝ
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
H.W.PARKER 1977
Ο Πυανεψιών ήταν ο τελευταίος μήνας της καλοκαιρινής περιόδου και, με τον επόμενο, τον Μαιμακτηριώνα, άρχιζε η χειμερινή περίοδος. Ταυτόχρονα όμως ππαρατηρείται ένα εξαιρετικό φαινόμενο για τα δεδομένα του αττικού ημερολογίου.
Τον Πυανεψιώνα, αν τα Απατούρια δεν συνέπιπταν με κάποιαν από τις άλλες μείζονες εορτές, ενδέχεται να υπήρχαν μέχρι και δεκατρείς αργίες για άνδρες και γυναίκες, μέσα σ΄έναν μήνα τριάντα ημερών.
Ο Μαιμακτηριών, αντίθετα, δεν περιελάμβανε καμμίαν απολύτως λαϊκή εορταστική εκδήλωση.
Επίσης, και οι επόμενοι δύο μήνες, ο Ποσειδεών και ο Γαμηλιών, περιελάμβαναν λιγότερες εορτές από το μέσο όρο. Ο βασικός λόγος αυτής της αλλαγής ήταν κατά πάσα πιθανότητα πρακτικός, πρόκειται δηλαδή για μήνες κακοκαιρίας που πρόσφεραν λίγες ευκαιρίες να βγεί κανείς έξω, στο ύπαιθρο. Οι δραστηριότητες στα αγροκτήματα διακόπτονταν μέχρι την επιστροφή της Άνοιξης.
Η ναυσιπλοϊα σταματούσε ή μειωνόταν στο ελάχιστο.
Οι περισσότερες μεγάλες ελληνικές εορτές περιείχαν πομπές και θυσίες που δεν μπορούσαν να γίνουν σε κλειστό χώρο, αλλά αυτή την εποχή, κάθε υπαίθρια συγκεντρωση διέτρεχε τον κίνδυνο να διαλυθεί από τη βροχή.
Ακόμη και το όνομα του μήνα είναι σημαδιακό. Προερχόταν από ένα λατρευτικό επίθετο του Δία ως θεού του ουρανού και των καιρικών συνθηκών, το οποίο σήμαινε «θυελλώδης». Ο μήνας αυτός του ανήκε, γιατί ήταν ο θεός της θύελλας, ενώ το όνομα του δηλώνει ότι γινόταν μια εορτή μέσα στον μήνα, κατά την οποία του απευθύνονταν προσευχές, για να είναι ευμενής με τους ανθρώπους, ως προς τον έλεγχο που ασκούσε στη βιαιότητα των ανέμων. Η κυριολεκτική και υλική πλευρά αυτής της επίκλησης ανήκε μάλλον σε πρωτόγονους χρόνους, όταν μία θύελλα μπορούσε να προκαλέσει σοβαρότερες ζημιές στα κτίσματα. Την εποχή εκείνη, η συγκομιδή δεν θα ήταν ιδιαίτερα εκτεθειμένη στις καιρικές συνθήκες. Δεν προκαλεί όμως έκπληξη ότι, κατά την κλασική εποχή, οι περισσότεροι Αθηναίοι είχαν πάψει πια να αισθάνονται ότι το αντικείμενο αυτής της εορτής τους αφορούσε ιδιαίτερα
[ Λυσιμαχίδης F.Gr. Hist.366 f 2 = Αρποκρατίων, λήμμα Μαιμακτηριών].
Απομένει όμως μια άλλη πλευρά του Δία, που ορισμένοι αρχαίοι λόγιοι ορθά έκριναν ότι ήταν σχετική. Αυτή η πλευρά αναγνωρίζεται στο επίθετο Μειλίχιος, που σημαίνει «ευμενής» ή « που να μπορεί εύκολα να εξευμενιστεί». Όπως θα δούμε, αυτό το επίθετο το απέδιδαν στον Δία και σε μιάν άλλη εορτή, που γινόταν αργότερα, τα Διάσια. Κάποια στιγμή, κατά το τελευταίο τρίτο του Μαιμακτηριώνος, γινόταν μια πομπή που ήταν αφιερωμένη στον Δία Μειλίχιον και που είχε σκοπό τον εξαγνισμό και την εξιλέωση. Κεντρικό της στοιχείο ήταν ένα αντικείμενο που λεγόταν «Προβιά του Δία» (Διός Κοίδιον), το οποίο εμφανίζεται και σε άλλες τελετές καθαρμού στην Αττική. Το θέμα ήταν τόσο ευρύ και περίπλοκο, που ο Πολέμων από το Ίλιον, ο περίφημος αρχαιοδίφης των ελληνιστικών χρόνων, αφιέρωσε σ΄αυτό μιάν ολόκληρη πραγματεία. Απ΄αυτόν μαθαίνουμε ότι θυσίαζαν ένα πρόβατο στον Δία και κρατούσαν την προβιά του για μαγικούς σκοπούς. Εκείνοι που επρόκειτο να εξαγνιστούν έπρεπε να σταθούν πάνω της με το αριστερό τους πόδι. Τούτο σημαίνει ότι εθεωρείτο κατά κάποιον τρόπο ικανή να απορροφήσει και να εξαγνίσει το ένοχο μίασμα. Ο Δαδούχος της Ελευσίνας αναφέρεται σε σχέση με το έθιμο αυτό, και άρα είναι πιθανόν το ιερατείο της Ελευσίνας να χρησιμοποιούσε αυτή τη μέθοδο, για να εξαγνίσει κάθε υποψήφιο Μύστη, του οποίου η συνείδηση ήταν ιδιαίτερα βεβαρυμένη με κάποιο αίσθημα ενοχής, προτού να γίνει δεκτός στα Μυστήρια. Σε μια πολύ γνωστή αναπαράσταση, φαίνεται ένας τέτοιος Μύστης καθισμένος σε μια προβιά, ενώ στον Ομηρικό Ύμνο λέγεται πως η ίδια η Δήμητρα δέχθηκε να καθίσει σ΄ένα τέτοιο κάθισμα μετά την περιπλάνησή της. Σ΄αυτή την περίπτωση, υποπτεύεται κανείς ότι η προβιά δεν είχ κατ΄αρχήν καμμία σχέση με τον Δία, αλλά συνδεόταν με τον θεό μέσω μιας ταύτισης κατ΄αναλογίαν. Όταν το πρόβατο θυσιαζόταν, κατά πάσα πιθανότητα τον Μαιμακτηριώνα, περιέφεραν την προβιά σε μια πομπή που έδωσε και το όνομα της σ΄ολόκληρη την ιεροτελεστία: τα Πομπαία.
Κατά την τελετή αυτή, η προβιά συνοδευόταν και από ένα κηρύκειον, το ραβδί με τα φίδια τυλιγμένα πάνω του, που ήταν το χαρακτηριστικό έμβλημα του Ερμή. Σ΄αυτό όμως το πλαίσιο, μπορεί κανείς να αμφιβάλλει κατά πόσον ο Ερμής, ως θεότητα, είχε από την αρχή σχέση με την εορτή. Η όλη διαδικασία θυμίζει αποτρεπτική μαγεία, που μπορεί να μην είχε κανέναν πρωτογενή δεσμό με προσωπικές θεότητες, παρά μόνο σκόπευε στον έλεγχο των απρόσωπων δυνάμεων της φύσης. Με την έναρξη του χειμώνα και της πιο σκοτεινής περιόδου του έτους, γινόταν αισθητή η ανάγκη να εξορκιστεί το κακό και να προστατευθεί η κοινότητα. Η προβιά θεωρήθηκε πως είχε αυτή τη δύναμη και το κηρύκειον ήταν ένα μαγικό παβδί που η ισχύς του μπορούσε να αποτρέψει το κακό. Εξ΄ ου και η λιτανεία των Πομπαίων μ΄αυτά τα σύμβολα μαγικής αποτρεπτικής δύναμης. Δυστυχώς οι αρχαίες πηγές δεν διευκρινίζουν ποια πορεία ακολουθούσε. [Θα μπορούσε κανείς να υποθέσει πως έκανε το γύρο της πόλης. [ Σύνδεση Μαιμάκτου και Μειλιχίου: Πλούταρχος 3,458C•πβ. Ησύχιο, λήμμα μαιμάκτης• Nilsson,Feste 6. Για το Δίον Κοίδιον: Πολέμων, F.G.H., 3 fr. 87= Hσύχιος, εν λήμμα και Σούδα, εν λήμ. Πβ. σύνθετα ρήμματα, όπως το αποδιοπομπέομαι, Ευστάθιο, Οδύσσεια, χ. 481. Για τα Διάσια, πβ. κατωτέρω, σ. 193 κ.ε και για την Προβιά σε ελευσίνιο πλαίσιο, πβ. Ομηρικό Ύμνο εις Δήμητρα, 196.] [Εικόνα]
Εφ΄όσον ο Μαιμακτηριων συνδέθηκε με τον Δία –θεό των καιρικών συνθηκών και έγινε ο μήνας του, ήταν φυσιολογικό τα Πομπαία να συνδεθούν μαζί του και ν΄αποδοθούν στην εξιλαστήρια πλευρά του θεού. Ο Nilsson κατέδειξε πόσα παραδείγματα μπορούν να βρεθούν για τη χρήση προβιάς με στόχο τον επιρεασμό του καιρού. Αυτό ασφαλώς θα βοηθούσε την ταύτιση• δεν χρειάζεται όμως να υποθέσουμε πως τα Μαιμακτήρια και τα Πομπαία τελούνταν την ίδια ημέρα. Καμμία από τις δύο εορτές δεν μνημονεύεται στην προσιτή στο κοινό λογοτεχνία, παρ΄όλο που τα Πομπαία του Δία έδωσαν ένα γραφικό ρήμα που σημαίνει «εξορκίζω». Ο μέσος Αθηναίος δεν έπαιζε κανέναν ρόλο σ΄αυτές τις ιεροτελεστίες, που ανήκαν στην αρμοδιότητα θρησκευτικών αξιωματούχων, οι οποίοι είχαν ως καθήκον να διατηρήσουν την ασφάλεια της κοινότητας έναντι των μεταφυσικών δυνάμεων με τέτοιου τύπου μαγικές τελετές.
ΕΠΕΤΕΙΟΣ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΤΗΣ ΙΣΣΟΥ ΤΟΝ ΜΑΙΜΑΚΤΗΡΙΩΝΑ
― τοῦτο τὸ τέλος τῇ μάχῃ ἐκείνῃ ἐγένετο ἐπὶ ἄρχοντος Ἀθηναίοις Νικοκράτους μηνὸς Μαιμακτηρῶνος.
― Έτσι τέλειωσε αυτή η μάχη, τον μήνα Μαιμακτηριώνα, όταν στην Αθήνα ήταν επώνυμος άρχων ο Νικοκράτης.
ΑΡΡΙΑΝΟΣ 2.11.12 ΕΤΟΣ -333
ΚΑΙ Ο ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΣΤΟ ΜΗΡΟ
― Τῇ δὲ ὑστεραίᾳ, καίπερ τετρωμένος τὸν μηρὸν ξίφει Ἀλέξανδρος, ὁ δὲ τοὺς τραυματίας ἐπῆλθε, καὶ τοὺς νεκροὺς ξυναγαγὼν ἔθαψε μεγαλοπρεπῶς ξὺν τῇ δυνάμει πάσῃ ἐκτεταγμένῃ ὡς λαμπρότατα ἐς πόλεμον. καὶ λόγῳ τε ἐπεκόσμησεν ὅσοις τι διαπρεπὲς ἔργον ἐν τῇ μάχῃ ἢ αὐτὸς ξυνέγνω εἰργασμένον ἢ ἀκοῇ συμφωνούμενον ἔμαθεν, καὶ χρημάτων ἐπιδόσει ὡς ἑκάστους ξὺν τῇ ἀξίᾳ ἐτίμησεν.
― Την επόμενη μέρα, ο Αλέξανδρος παρά τον τραυματισμό του στο μηρό από ξίφος, επισκέφτηκε τους πληγωμένους και αφού συγκέντρωσε κήδεψε μεγαλόπρεπα τους νεκρούς, παρατάσσοντας όλη τη φάλαγγα με τον πιο εντυπωσιακό τρόπο που την οδηγούσε στον πόλεμο. Αυτούς που διαπίστωσε προσωπικά ότι διέπρεψαν στη μάχη, η που υπήρχε ομοφωνία για τα κατορθώματα τους, τους τίμησε με τα λόγια του και με δωρεές ανάλογες με την αξία τους.
ΑΡΡΙΑΝΟΣ 2.12.1 ΕΤΟΣ -333
ΜΑΙΜΑΚΤΗΡΙΩΝ
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
H.W.PARKER 1977
Ο Πυανεψιών ήταν ο τελευταίος μήνας της καλοκαιρινής περιόδου και, με τον επόμενο, τον Μαιμακτηριώνα, άρχιζε η χειμερινή περίοδος. Ταυτόχρονα όμως ππαρατηρείται ένα εξαιρετικό φαινόμενο για τα δεδομένα του αττικού ημερολογίου.
Τον Πυανεψιώνα, αν τα Απατούρια δεν συνέπιπταν με κάποιαν από τις άλλες μείζονες εορτές, ενδέχεται να υπήρχαν μέχρι και δεκατρείς αργίες για άνδρες και γυναίκες, μέσα σ΄έναν μήνα τριάντα ημερών.
Ο Μαιμακτηριών, αντίθετα, δεν περιελάμβανε καμμίαν απολύτως λαϊκή εορταστική εκδήλωση.
Επίσης, και οι επόμενοι δύο μήνες, ο Ποσειδεών και ο Γαμηλιών, περιελάμβαναν λιγότερες εορτές από το μέσο όρο. Ο βασικός λόγος αυτής της αλλαγής ήταν κατά πάσα πιθανότητα πρακτικός, πρόκειται δηλαδή για μήνες κακοκαιρίας που πρόσφεραν λίγες ευκαιρίες να βγεί κανείς έξω, στο ύπαιθρο. Οι δραστηριότητες στα αγροκτήματα διακόπτονταν μέχρι την επιστροφή της Άνοιξης.
Η ναυσιπλοϊα σταματούσε ή μειωνόταν στο ελάχιστο.
Οι περισσότερες μεγάλες ελληνικές εορτές περιείχαν πομπές και θυσίες που δεν μπορούσαν να γίνουν σε κλειστό χώρο, αλλά αυτή την εποχή, κάθε υπαίθρια συγκεντρωση διέτρεχε τον κίνδυνο να διαλυθεί από τη βροχή.
Ακόμη και το όνομα του μήνα είναι σημαδιακό. Προερχόταν από ένα λατρευτικό επίθετο του Δία ως θεού του ουρανού και των καιρικών συνθηκών, το οποίο σήμαινε «θυελλώδης». Ο μήνας αυτός του ανήκε, γιατί ήταν ο θεός της θύελλας, ενώ το όνομα του δηλώνει ότι γινόταν μια εορτή μέσα στον μήνα, κατά την οποία του απευθύνονταν προσευχές, για να είναι ευμενής με τους ανθρώπους, ως προς τον έλεγχο που ασκούσε στη βιαιότητα των ανέμων. Η κυριολεκτική και υλική πλευρά αυτής της επίκλησης ανήκε μάλλον σε πρωτόγονους χρόνους, όταν μία θύελλα μπορούσε να προκαλέσει σοβαρότερες ζημιές στα κτίσματα. Την εποχή εκείνη, η συγκομιδή δεν θα ήταν ιδιαίτερα εκτεθειμένη στις καιρικές συνθήκες. Δεν προκαλεί όμως έκπληξη ότι, κατά την κλασική εποχή, οι περισσότεροι Αθηναίοι είχαν πάψει πια να αισθάνονται ότι το αντικείμενο αυτής της εορτής τους αφορούσε ιδιαίτερα
[ Λυσιμαχίδης F.Gr. Hist.366 f 2 = Αρποκρατίων, λήμμα Μαιμακτηριών].
Απομένει όμως μια άλλη πλευρά του Δία, που ορισμένοι αρχαίοι λόγιοι ορθά έκριναν ότι ήταν σχετική. Αυτή η πλευρά αναγνωρίζεται στο επίθετο Μειλίχιος, που σημαίνει «ευμενής» ή « που να μπορεί εύκολα να εξευμενιστεί». Όπως θα δούμε, αυτό το επίθετο το απέδιδαν στον Δία και σε μιάν άλλη εορτή, που γινόταν αργότερα, τα Διάσια. Κάποια στιγμή, κατά το τελευταίο τρίτο του Μαιμακτηριώνος, γινόταν μια πομπή που ήταν αφιερωμένη στον Δία Μειλίχιον και που είχε σκοπό τον εξαγνισμό και την εξιλέωση. Κεντρικό της στοιχείο ήταν ένα αντικείμενο που λεγόταν «Προβιά του Δία» (Διός Κοίδιον), το οποίο εμφανίζεται και σε άλλες τελετές καθαρμού στην Αττική. Το θέμα ήταν τόσο ευρύ και περίπλοκο, που ο Πολέμων από το Ίλιον, ο περίφημος αρχαιοδίφης των ελληνιστικών χρόνων, αφιέρωσε σ΄αυτό μιάν ολόκληρη πραγματεία. Απ΄αυτόν μαθαίνουμε ότι θυσίαζαν ένα πρόβατο στον Δία και κρατούσαν την προβιά του για μαγικούς σκοπούς. Εκείνοι που επρόκειτο να εξαγνιστούν έπρεπε να σταθούν πάνω της με το αριστερό τους πόδι. Τούτο σημαίνει ότι εθεωρείτο κατά κάποιον τρόπο ικανή να απορροφήσει και να εξαγνίσει το ένοχο μίασμα. Ο Δαδούχος της Ελευσίνας αναφέρεται σε σχέση με το έθιμο αυτό, και άρα είναι πιθανόν το ιερατείο της Ελευσίνας να χρησιμοποιούσε αυτή τη μέθοδο, για να εξαγνίσει κάθε υποψήφιο Μύστη, του οποίου η συνείδηση ήταν ιδιαίτερα βεβαρυμένη με κάποιο αίσθημα ενοχής, προτού να γίνει δεκτός στα Μυστήρια. Σε μια πολύ γνωστή αναπαράσταση, φαίνεται ένας τέτοιος Μύστης καθισμένος σε μια προβιά, ενώ στον Ομηρικό Ύμνο λέγεται πως η ίδια η Δήμητρα δέχθηκε να καθίσει σ΄ένα τέτοιο κάθισμα μετά την περιπλάνησή της. Σ΄αυτή την περίπτωση, υποπτεύεται κανείς ότι η προβιά δεν είχ κατ΄αρχήν καμμία σχέση με τον Δία, αλλά συνδεόταν με τον θεό μέσω μιας ταύτισης κατ΄αναλογίαν. Όταν το πρόβατο θυσιαζόταν, κατά πάσα πιθανότητα τον Μαιμακτηριώνα, περιέφεραν την προβιά σε μια πομπή που έδωσε και το όνομα της σ΄ολόκληρη την ιεροτελεστία: τα Πομπαία.
Κατά την τελετή αυτή, η προβιά συνοδευόταν και από ένα κηρύκειον, το ραβδί με τα φίδια τυλιγμένα πάνω του, που ήταν το χαρακτηριστικό έμβλημα του Ερμή. Σ΄αυτό όμως το πλαίσιο, μπορεί κανείς να αμφιβάλλει κατά πόσον ο Ερμής, ως θεότητα, είχε από την αρχή σχέση με την εορτή. Η όλη διαδικασία θυμίζει αποτρεπτική μαγεία, που μπορεί να μην είχε κανέναν πρωτογενή δεσμό με προσωπικές θεότητες, παρά μόνο σκόπευε στον έλεγχο των απρόσωπων δυνάμεων της φύσης. Με την έναρξη του χειμώνα και της πιο σκοτεινής περιόδου του έτους, γινόταν αισθητή η ανάγκη να εξορκιστεί το κακό και να προστατευθεί η κοινότητα. Η προβιά θεωρήθηκε πως είχε αυτή τη δύναμη και το κηρύκειον ήταν ένα μαγικό παβδί που η ισχύς του μπορούσε να αποτρέψει το κακό. Εξ΄ ου και η λιτανεία των Πομπαίων μ΄αυτά τα σύμβολα μαγικής αποτρεπτικής δύναμης. Δυστυχώς οι αρχαίες πηγές δεν διευκρινίζουν ποια πορεία ακολουθούσε. [Θα μπορούσε κανείς να υποθέσει πως έκανε το γύρο της πόλης. [ Σύνδεση Μαιμάκτου και Μειλιχίου: Πλούταρχος 3,458C•πβ. Ησύχιο, λήμμα μαιμάκτης• Nilsson,Feste 6. Για το Δίον Κοίδιον: Πολέμων, F.G.H., 3 fr. 87= Hσύχιος, εν λήμμα και Σούδα, εν λήμ. Πβ. σύνθετα ρήμματα, όπως το αποδιοπομπέομαι, Ευστάθιο, Οδύσσεια, χ. 481. Για τα Διάσια, πβ. κατωτέρω, σ. 193 κ.ε και για την Προβιά σε ελευσίνιο πλαίσιο, πβ. Ομηρικό Ύμνο εις Δήμητρα, 196.] [Εικόνα]
Εφ΄όσον ο Μαιμακτηριων συνδέθηκε με τον Δία –θεό των καιρικών συνθηκών και έγινε ο μήνας του, ήταν φυσιολογικό τα Πομπαία να συνδεθούν μαζί του και ν΄αποδοθούν στην εξιλαστήρια πλευρά του θεού. Ο Nilsson κατέδειξε πόσα παραδείγματα μπορούν να βρεθούν για τη χρήση προβιάς με στόχο τον επιρεασμό του καιρού. Αυτό ασφαλώς θα βοηθούσε την ταύτιση• δεν χρειάζεται όμως να υποθέσουμε πως τα Μαιμακτήρια και τα Πομπαία τελούνταν την ίδια ημέρα. Καμμία από τις δύο εορτές δεν μνημονεύεται στην προσιτή στο κοινό λογοτεχνία, παρ΄όλο που τα Πομπαία του Δία έδωσαν ένα γραφικό ρήμα που σημαίνει «εξορκίζω». Ο μέσος Αθηναίος δεν έπαιζε κανέναν ρόλο σ΄αυτές τις ιεροτελεστίες, που ανήκαν στην αρμοδιότητα θρησκευτικών αξιωματούχων, οι οποίοι είχαν ως καθήκον να διατηρήσουν την ασφάλεια της κοινότητας έναντι των μεταφυσικών δυνάμεων με τέτοιου τύπου μαγικές τελετές.
ΕΠΕΤΕΙΟΣ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΤΗΣ ΙΣΣΟΥ ΤΟΝ ΜΑΙΜΑΚΤΗΡΙΩΝΑ
― τοῦτο τὸ τέλος τῇ μάχῃ ἐκείνῃ ἐγένετο ἐπὶ ἄρχοντος Ἀθηναίοις Νικοκράτους μηνὸς Μαιμακτηρῶνος.
― Έτσι τέλειωσε αυτή η μάχη, τον μήνα Μαιμακτηριώνα, όταν στην Αθήνα ήταν επώνυμος άρχων ο Νικοκράτης.
ΑΡΡΙΑΝΟΣ 2.11.12 ΕΤΟΣ -333
ΚΑΙ Ο ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΣΤΟ ΜΗΡΟ
― Τῇ δὲ ὑστεραίᾳ, καίπερ τετρωμένος τὸν μηρὸν ξίφει Ἀλέξανδρος, ὁ δὲ τοὺς τραυματίας ἐπῆλθε, καὶ τοὺς νεκροὺς ξυναγαγὼν ἔθαψε μεγαλοπρεπῶς ξὺν τῇ δυνάμει πάσῃ ἐκτεταγμένῃ ὡς λαμπρότατα ἐς πόλεμον. καὶ λόγῳ τε ἐπεκόσμησεν ὅσοις τι διαπρεπὲς ἔργον ἐν τῇ μάχῃ ἢ αὐτὸς ξυνέγνω εἰργασμένον ἢ ἀκοῇ συμφωνούμενον ἔμαθεν, καὶ χρημάτων ἐπιδόσει ὡς ἑκάστους ξὺν τῇ ἀξίᾳ ἐτίμησεν.
― Την επόμενη μέρα, ο Αλέξανδρος παρά τον τραυματισμό του στο μηρό από ξίφος, επισκέφτηκε τους πληγωμένους και αφού συγκέντρωσε κήδεψε μεγαλόπρεπα τους νεκρούς, παρατάσσοντας όλη τη φάλαγγα με τον πιο εντυπωσιακό τρόπο που την οδηγούσε στον πόλεμο. Αυτούς που διαπίστωσε προσωπικά ότι διέπρεψαν στη μάχη, η που υπήρχε ομοφωνία για τα κατορθώματα τους, τους τίμησε με τα λόγια του και με δωρεές ανάλογες με την αξία τους.
ΑΡΡΙΑΝΟΣ 2.12.1 ΕΤΟΣ -333
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου